অসমীয়া   বাংলা   बोड़ो   डोगरी   ગુજરાતી   ಕನ್ನಡ   كأشُر   कोंकणी   संथाली   মনিপুরি   नेपाली   ଓରିୟା   ਪੰਜਾਬੀ   संस्कृत   தமிழ்  తెలుగు   ردو

ପନିପରିବା ସଂରକ୍ଷଣ ବିଜ୍ଞାନ(ତୃତୀୟ ଅଧ୍ୟାୟ)

ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାରରେ ସଂରକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି ଏବଂ ସାଇତିବା ପ୍ରଣାଳୀ

ସାଇତିବା ବ୍ୟବସ୍ଥା

ଫସଲ ଅମଳ – ପରବର୍ତ୍ତୀ ପରିଚାଳନା ଉଦ୍ୟାନ କୃଷି ନିମନ୍ତେ ମୁଖ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା   । ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ଉଚିତ ସାଇତିବା ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଗଲେ ଏହା ବର୍ଷର ବହୁ ସମୟ ଯାଏ ମିଳିପାରିବ   ।  ଭାରତ ତଥା ଓଡିଶାରେ ସାଇତିବା ବ୍ୟବସ୍ଥା , ବିଶେଷକରି ଉଦ୍ୟାନ ଫସଲ ସକାଶେ ନଗଣ୍ୟ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବନାହିଁ   । ଅମଳ ହେଉଥିବା ,ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ସପ୍ତାହ ସପ୍ତାହ ଧରି ବାହାରେ ରହୁଥିବା ଦ୍ଵାରା ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ଓ ଖାଦ୍ୟ ଗୁଣ ତଥା ସ୍ଵାଦୁରେ ଅବନତି ଘଟିଥାଏ   । ଫଳ ବା ପନିପରିବାରେ ଉତସ୍ଵେଦନ , ଶ୍ଵାସ ପ୍ରକ୍ରିୟା , ପରିପକ୍ଵ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଇତ୍ୟାଦି ଜୈବିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଧିକ ବେଗରେ ଚାଲୁ ରହିଥାଏ  , ଓ ରୋଗ ଜୀବାଣୁ ଆକ୍ରମଣ କରି ସେଗୁଡିକୁ ନଷ୍ଟ କରିଥାନ୍ତି   । ତେଣୁ ଫଳ ଓ ପନିପରିବାକୁ ଅଧିକ ସମୟ ସୁସ୍ଥ ଅବସ୍ଥାରେ ରଖିବା ଲାଗି ଅମଳ- ପରବର୍ତ୍ତୀ ଯତ୍ନ କରିବାକୁ ହେଲେ ଉଚିତ ପାରିପାର୍ଶ୍ଵିକ ଅବସ୍ଥା ଆକଳନ କରିବା ଦରକାର   ।

ଏଥିପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଉଚିତ ଉତ୍ତାପ ଓ ଆର୍ଦ୍ରତାର ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଚାପ ବିଶିଷ୍ଟ କେତେକ ଗ୍ୟାସର ବ୍ୟବସ୍ଥା , ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥର ବ୍ୟବହାର ଓ କିରଣନ ର ସଦୁପଯୋଗ କରାଯାଇଥାଏ   ।

ଅନେକ ପ୍ରକାରର ପ୍ରବିଧି ଓ ପ୍ରଣାଳୀର ବ୍ୟବହାରରେ ଫଳ ଓ ପନିପରିବାର ସଂଚାଳନ ଜୀବନ ବଢାଇ ଦିଆଯାଇପାରେ  ।  ଏଥିପାଇଁ ହିମୀକରଣ , ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାର , ଥଣ୍ଡା ଶୁଷ୍କ – ପରିବେଶ , ବରଫ କୁଳାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ବା ପରିବର୍ତ୍ତନ ବାୟୁମଣ୍ଡଲ , ହାଇପୋବେରିକ , ମହମ ପ୍ରଲେପ , ଗୋଲମରୀଚ ଫିଲିମ,  ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ , ଅଭିଶୀତିତ କ୍ଷତ ରୁ ରକ୍ଷା , କିରଣନ ବାଷ୍ପୀକୃତ ଶୀତଳିକରଣ ଶୀତଳ ଭବନ ବା ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ଆଦିର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ   ।  ଏହି ପ୍ରାଣାଳୀରେ ବ୍ୟବହାରରେ ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ଶ୍ଵାସ ପ୍ରକ୍ରିୟା , ଉତ୍ସେଦନ  ଓ ପରିପକ୍ଵତାର ଗତିକୁ ହ୍ରାସ କରିବା କାର୍ଯ୍ୟ ସାଧିତ ହୋଇଥାଏ   ।

 

ଥଣ୍ଡା ପରିସ୍ଥିତି ଦୁଇପ୍ରକାରର ହୋଇଥାଏ

  • ପ୍ରାକୃତିକ – କାକର ଖୋଲା ରାତି , ବରଫ ସିଞ୍ଚନ , ବର୍ଷା ଇତ୍ୟାଦି
  • କୃତ୍ରିମ   - ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାର ରେଫ୍ରିଜରେଟର , ବରଫକୃତ

ଫଳ ଓ ପନିପରିବା

  • ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ବର୍ଷାରେ ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ପ୍ରାକୃତିକ ବରଫପାଟ ହୋଇଥାଏ   ।  ଏହି ଜାଗାଗୁଡିକରେ ଫଳପାରିବା ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ଜିନିଷ ବହୁଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅତି ଶସ୍ତାରେ ସଂରକ୍ଷିତ କରି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ   ।  ତା ଛଡା ଫଳ ପାରିବାକୁ କାକର ପଡୁଥିବା ଖୋଲାସ୍ଥାନରେ ରାଖୀ କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ସେଗୁଡିକର ସଂରକ୍ଷଣ କିଛି ସମୟ ଲାଗି ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇଥାଏ   ।  ଏହାଛଡା ଥଣ୍ଡା ଜାଗାରେ ଥଣ୍ଡା ପାଣି ସିଞ୍ଚି ପରିବାକୁ ଖୁବ କମ ସମୟ ଲାଗି ସଂରକ୍ଷିତ କରାଯାଇଥାଏ     ।  କଣ୍ଡାଝରା ବର୍ଷାରେ ପନିପରିବା ଗୁଡିକୁ ରକ୍ଷାଗଲେ ମଧ୍ୟ ତାହା କିଛି ସମୟ ଲାଗି ସତେଜ ରହେ   ।
  • କୃତ୍ରିମ ଉପାୟରେ ଫଳ ପନିପରିବା ଆଦି ଖାଦ୍ୟ ଜିନିଷ ବହୁ ସମୟ ଲାଗି ସଂରକ୍ଷିତ କରାଯାଇପାରେ   । ସେଥିଲାଗି ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାର ସଦବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ   ।  ତାଛଡା ଆଜିକାଲି ଗୃହରେ ବ୍ୟବହାର ବିଭିନ୍ନ ଆକାରର ରେଫ୍ରେଜରେଟର  ଯନ୍ତ୍ର ଓ ବ୍ୟବହାର ଦ୍ଵାରା ଖାଦ୍ୟ ଜିନିଷ ସଂରକ୍ଷିତ କରାଯାଇଥାଏ   । ବିଦ୍ୟୁତଚାଳିତ , କିରୋସିନୀ ଚାଳିତ ଏହି ପ୍ରକାର ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ   ।
  • ବରଫକୃତ ଫଳ ଓ ପନିପରିବା କରିବାକୁ ହେଲେ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ପ୍ରକାରର ଫଳ ପାଇବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ରୀତିରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି Deep Freeze ରେ ରଖି ଉତ୍ତାପ ବହୁତ କମ କରି ଦିଆଯାଏ   ।  ସେଗୁଡିକରେ ଥିବା ଜଳୀୟ ଅଂଶ ବରଫରେ ପରିଣତ ହୋଇଯାଏ ଓ ଏହିପରି ଅବସ୍ଥାରେ , ଶୀତଳ ପରିବେଶରେ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଯାଏ ରଖାଯାଇଥାଏ   ।

ପ୍ରଶୀତନ

ପ୍ରଶୀତନର ମୌଳିକ କାର୍ଯ୍ୟ ଫଳ ଓ ପନିପରିବାରୁ ଉତ୍ତାପ ବାହାର କରିଦେବା  ।  ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଏମୋନିୟା , ଫ୍ରିଅନ ଆଦି ପ୍ରଶିତନର ବାଷ୍ପ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ   ।  ଏହି ବାଷ୍ପ ବିସ୍ତାରିତ ହେଲେ ପ୍ରସିତନ ବଖରାରୁ ବା ଭଣ୍ଡାର ଘରୁ ଉତ୍ତାପ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ   ।  ଏହି ବିସ୍ତାରିତ ବାଷ୍ପକୁ ପୁଣି ନାଲି ଭିତରେ ସଙ୍କୁଚିତ କରିବା ପରେ ପ୍ରବାହିତ ଥଣ୍ଡା ଜଳଦ୍ଵାରା ବା ବାୟୁ ସଞ୍ଚାଳନ ଦ୍ଵାରା ସେହି ଉତ୍ତାପକୁ ସେଥିରୁ ବାହାର କରାଯାଏ   ।  ଏହାପରେ ପ୍ରଶୀତନର ପୁଣି ବାଷ୍ପାବସ୍ଥାରୁ ତରଳ ଅବସ୍ଥାକୁ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥାଏ   । ଏହିପରି ଥରକୁ ଥର ଓ ନିରବଛିନ୍ନ ଭାବେ ଚାଲୁରହେ   ।

ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାରରେ ଶୀତଳ ବାୟୁର ସଞ୍ଚାଳନ କରାଯାଇ ଫଳ , ପନିପରିବା ଆଦି ସଂରକ୍ଷିତ ହୁଏ   ।   ଓଡିଶାରେ ପ୍ରଧାନତଃ ଖାଇବା ଆଳୁ ଆଦି କିଛି ପରିମାଣ ସାଇତି ରଖାଯାଏ   । ପରୀକ୍ଷା ଦ୍ଵାରା ଦେଖାଯାଇଛି ଯେ ବିଭିନ୍ନ କିସମର ଆଳୁଗୁଡିକ ୩୫-୩୮ ସହ ୮୫-୯୦% ଆର୍ଦ୍ରତାରେ ରଖି ସଂରକ୍ଷଣ କରାଯାଇଥାଏ   । ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ଲାଗି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଉତ୍ତାପ ଦରକାର ହୁଏ   । କେତେଗୁଡିଏ ଫଳ ଓ ପାରିବାର ଦରକାର ହେଉଥିବା ସଂରକ୍ଷଣ ଉତ୍ତାପ , ସାପେକ୍ଷ ଆର୍ଦ୍ରତା ଓ ସଂରକ୍ଷଣ ସମୟ ଟେବୁଲ – ୪ ରେ ଦିଆଗଲା   ।

ଫଳ ଓ ପନିପରିବା

ଉତ୍ତାପ ସେ .ଗ୍ରେ

ସାପେକ୍ଷ ଆର୍ଦ୍ରତା %

ସଂରକ୍ଷଣ ସମୟ (ଦିନ)

ଆମ୍ବ

୮-୧୦

୮୫-୯୦

୨୮

ଲିଚି

୮୫-୯୦

୫୬-୮୪

ପଣସ

୧୧-୧୩

୮୫-୯୦

୪୨

କଦଳୀ

୧୩

୮୫-୯୦

୭-୩୫

ବେଲ

୮୫-୯୦

୭୦-୮୪

ପିଜୁଳି

୮-୧୦

୮୫-୯୦

୪୨

କାଗଜି

୧୧-୧୩

୮୫-୯୦

୫୬

ଲେମ୍ବୁ

୫-୭

୮୫-୯୦

୪୨

ଅମୃତଭଣ୍ଡା

୮୫-୯୦

୧୪-୨୧

ସପୁରି

୮-୧୦

୮୫-୯୦

୭-୧୪

ଗାଜର

୧-୨

୯୦

୧୦-୧୪

ଫୁଲକୋବି

 

 

୧୪-୨୧

ମଟର

 

 

୭-୧୪

ବନ୍ଧାକୋବି

 

୯୫

୮୪-୧୧୨

ବିଟ

 

୯୦

୭-୧୪

ଉଲି ପିଆଜ

୧-୨

୭୫

୮୪-୨୨୪

ରସୁଣ

୧-୨

 

୧୬୮-୨୨୪

ମିଠା ମକା

୦-୧

୯୦

୪-୭

ବାଇଗଣ

୫-୧୦

 

୭-୧୦

ବିଲାତି ବାଇଗଣ

୫-୧୦

 

୨୧-୩୫

ଭେଣ୍ଡି

୧୦

୯୫

୧୪

ଭଣ୍ଡାର ଘରର ଉତ୍ତାପକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରଖିବା ବରଫ କୁଲର ଗୁଡିକର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ   । ପ୍ରତି ଫଳ ବା ପନିପରିବା ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଉତ୍ତାପ ରକ୍ଷାକରି ଓ ଅଭିଶିତିତ କ୍ଷତ ନକରି ସେଗୁଡିକୁ ସୁରକ୍ଷିତ କରି ରଖାଯାଏ   ।  ଏହି ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଉତ୍ତାପରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘାତିଳେ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ସଂରକ୍ଷିତ ପଦାର୍ଥ ଠିକ ଭାବେ ସଂରକ୍ଷିତ ହୋଇନଥାଏ   । ଏହାଛଡା ଆପେକ୍ଷିକ ଆର୍ଦ୍ରତା ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରଦାହନ ବିଷୟ ଯାହା ସଂରକ୍ଷିତ ଗୃହରେ ରକ୍ଷା କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ,  ତା ନ ହେଲେ ସଂରକ୍ଷିତ ପଦାର୍ଥ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ବିନିଯାଏ ସଂରକ୍ଷିତ ରଖାଯାଇ ପାରେନା  ।

ବରଫଯୁକ୍ତ ଥଣ୍ଡା ଶିତିତ୍ର

ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ବରଫଦ୍ଵାରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ଥଣ୍ଡା ବା ଶୀତଳ ଥଣ୍ଡା ବା ଶୀତଳ କରି ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ବା ଗଣ୍ଠିଲିରେ ଥିବା ଖାଦ୍ୟପଦାର୍ଥ ଉପରେ ସଞ୍ଚାଳିତ କରିବା ଦ୍ଵାରା ସେଥିରେ ଥିବା ଅଧିକ ଉତ୍ତାପକୁ ଶୀଘ୍ର ବାହାର କରି ନିଆଯାଏ   ।  ଛୋଟିଆ ପ୍ରଶିତନ ଜନ୍ତ୍ର ବା ଶୀତଟାପ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସାହାଯ୍ୟରେ ବରଫ ପ୍ରକୋଷ୍ଠରେ ଥିବା ଖୋଲା ପତା ଉପରେ ବରଫ ଜମିଥାଏ   , ଯାହାକି ଜଳ ରଖାଯାଇଥିବା ଟାଙ୍କିରେ ଏହାକୁ ଊହଲାଇ ରଖାଯାଏ ଓ ଜଳ ବରଫ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବା ଦ୍ଵାରା ଥଣ୍ଡା ହୋଇଯାଏ   ।  ଏହି ଥଣ୍ଡା ଜଳ ପମ୍ଫ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜୁଲିଙ୍ଗ ଟାୱାରକୁ ଉଠାଯାଏ । ଏହାକୁ ଥଣ୍ଡା ଜଳକୁ ସ୍ପ୍ରେ ଆକାରରେ ଛାଡିବା ଦ୍ଵାରା ଜଳୀୟ ଅଂସ ସହ ଉତ୍ତାପ ଉପରକୁ ଉଠି ଚାଲିଯାଏ ଫଳରେ ପ୍ରକୋଷ୍ଠରେ 0.5 ରୁ 0.8 ସେ , ଗ୍ରେ ଉତ୍ତାପ ରକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ   ।  ଏଠିସହ ପ୍ରକୋଷ୍ଠରେ ଶତକଡା ୯୫ ଭାଗ ଆର୍ଦ୍ରତା ମଧ୍ୟ ରକ୍ଷା କରାଯାଏ , ଫଳରେ ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ସଂରକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ   ।

ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ

ଏହି ପ୍ରଣାଳୀକୁ ଗ୍ୟାସ ସଂରକ୍ଷଣ ବା Gas Storage ବୋଲି କୁହାଯାଏ   । ସାଧାରଣତଃ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଭାବେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳଜାନ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ସଂରକ୍ଷଣ ଗୃହରେ ଉପଯୁକ୍ତ ଚାପ ତଥା ଶକ୍ତି ବା ପରିମାଣ ରକ୍ଷା କରି ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ସଂରକ୍ଷିତ କରାଯାଏ   ।ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ସହ ପ୍ରଶୀତନ ପ୍ରଣାଳୀ ମଧ୍ୟ ସଂଯୋଗ କରି ଖାଦ୍ୟପଦାର୍ଥକୁ (ଫଳ ଓ ପନିପରିବା )ଅଧିକ ସମୟ ଲାଗି ସଂରକ୍ଷଣ କରାଯାଇପାରେ   ।  ସପୁରି ପାଇଁ ୨% ଅମ୍ଳଜାଣ ସଂରକ୍ଷଣ ଦରକାର ହୋଇଥାଏ   । ଅମୃତଭଣ୍ଡାକୁ ୫% ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳଜାନ +୧%, ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ୧୩ ସେ . ଗ୍ରେ ଉତ୍ତାପ ରେ ୨୧ ଦିନ ଯାଏ ସଂରକ୍ଷଣ କରାଯାଇପାରେ  । କଦଳୀକୁ ସବୁଜ ଓ ପକ୍ଵ ଅବସ୍ଥାରେ ରଖିବା ପାଇଁ ୧ ରୁ ୨% ଅମ୍ଳଜାନ , ୫ ରୁ ୧୦%ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳଜାନ ବା ଏ ଦୁଇଟିର ମିଶ୍ରଣ ଏକ ସପ୍ତାହରୁ ଏକମାସ ଯାଏ ପରିପକ୍ଵ କରାଇଦିଏ ନାହିନ   । ଲେମ୍ବୁଜାତୀୟ ଫଳଗୁଡିକ ପାଇଁ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ଉପଯୁକ୍ତ ହୋଇନଥାଏ   ।  ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟବହାର କାଲେ ଫଳଗୁଡିକର ମୁଣ୍ଡିଅଂଶ ସଢିଯାଏ   । ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳଜାନର ମାତ୍ରା ପ୍ରଧାନତଃ ବଢିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଏହି ପ୍ରକାରର ଅସୁବିଧା ହୋଇଥାଏ   ।

ହାଇପୋବେରିକ ସଂରକ୍ଷଣ

ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ରଖାଯାଇଥିବା ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ବା ଭଣ୍ଡାର ଗୃହରୁ ପମ୍ଫ ସାହାଯ୍ୟରେ ବାୟୁ ନିଷ୍କାସନ କରାଯାଇଥାଏ   ଓ ବାୟୁବିହୀନ ପରିବେଶରେ ଫଳ ଓ ପନିପରିବାକୁ ସଂରକ୍ଷିତ କରାଯାଏ   ।  ତେଣୁ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ବା ଭଣ୍ଡାର ଗୃହ ବାୟୁବିହୀନ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ   ।  ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଫଳ ଓ ପରିବା ସଂରକ୍ଷିତ କାଲେ ସେଗୁଡିକ ପରିପକ୍ଵ ତଥା ଜରାବସ୍ତା ହେବାରେ ବିଳମ୍ବ ଘଟିଥାଏ କାରଣ ଫଳ ଓ ପରିବାର ଶ୍ଵାସ ପ୍ରକ୍ରିୟା ତଥା ଇଥେଲିନ ବାଷ୍ପ ନିର୍ଗତ ହେବାରେ ବିଳମ୍ବ ଘଟେ   ।

ମହମ ଆଭରଣ

ମହମ ଆଭରଣ ଅନ୍ୟ ଏକ ପ୍ରଣାଳୀ ଯାହା ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ   । ସାଧାରଣତଃ ଏହି ପ୍ରକାରର ପଦାର୍ଥ ତଟକା ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ଉପରଭାଗ ଚୋପା ଅଂଶରେ ଥାଏ  ତେବେ  ତାହା ଅତି ପତଳା ଆକାରରେ ଥାଏ   ।  ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ମହମ ଜାତିୟ ରାସାଯନିକ ପଦାର୍ଥ ସାଧାରଣତଃ ଫଳ ଓ ପାରିବା ଅମଳ ହେବା ସମୟରେ ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଯତ୍ନ ନେବା ସମୟରେ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ   ।  କିନ୍ତୁ ଏହି ପତଳା ମହମ ଢାଙ୍କୁଣୀ ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ବାହାରର ଜୀବାଣୁ ପ୍ରବେଶ କରିବାର ବାଧାଦିଏ   ଓ ଫଳ ପାରିବାକୁ ଶୀଘ୍ର ଶୁଖିଯିବାରୁ ବନ୍ଦ ରଖେ   । ପ୍ରାୟୋଗିକ ସଂରକ୍ଷଣ ବିଜ୍ଞାନରେ ମହମ ଢାଙ୍କୁଣୀର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ   । ଏପରି କରିବା ଦ୍ଵାରା ଫଳ ଓ ପାଣିଆରିବା ଭୀତରକୁ ଜୀବାଣୁ ସହଜେ ପ୍ରବେଶ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ଓ ଭୀତରେ ଥିବା ଜଳୀୟ ଅଂଶକୁ ପଡାକୁ ଛାଡି ନଥାନ୍ତି   । ଫଳରେ ଅଧିକ ସମୟ ଲାଗି ତାହା ସୁରକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ   ।  ଏହାଛଡା ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ଭୀତରେ ଶ୍ଵାସ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମଧ୍ୟ ତୀବ୍ର ହୋଇପାରି ନଥାଏ   । ଆଜିକାଲୀ ୱାକସ ଇମଲସାନ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇ ବିକ୍ରି କରାଯାଉଛି   । ଫଳ ଓ ପନିପରିବାକୁ ସେଥିରେ ଥରେ ଦୁଇଥର ବୁଡାଇ , ଥଣ୍ଡା ପବନ ଓ ଛାଇରେ ଶୁଖାଇ ସଂରକ୍ଷିତ କରାଯାଏ   । ଯେଉଁ ଆଞ୍ଚଲରେ ପ୍ରସିତନ ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାହିଁ ସେହି ଅଞ୍ଚଳଗୁଡିକରେ ମହମ ଆଭରଣ ବ୍ୟବହାର କରି ଆମ୍ବ , କଦଳୀ , କମଳା, ଲେମ୍ବୁ , ସପେଟା , ଟମାଟୋ ଆଦି ନାନା ପ୍ରକାରର ଫଳ ଓ ପନିପରିବାକୁ କିଛିଦିନ ଲାଗି ଅଖ୍ୟାତ ଅବସ୍ଥାରେ ସଂରକ୍ଷିତ କରାଯାଇପାରେ   ।

ପୋଲିମେରିକ ପର୍ଦା

ଉଦ୍ୟାନ ଅମଳ ପଦାର୍ଥ ମୁଖ୍ୟତଃ ଫଳ ପାଇଁ ଅର୍ଦ୍ଧଭେଦ୍ୟ ପର୍ଦା ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ   । ଫଳଗୁଡିକ ଗଣ୍ଠିଲିକାରଣ କରାଯିବା ପୂର୍ବରୁ ପୋଲିମେରିକ ପର୍ଦା ବା କାଗଜ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଫଳରେ ( ଆତ,  ସାନ୍ତରା, କମଳା ଇତ୍ୟାଦି  ) ଗଡାଇ ବା ଘୋଡାଇ ଗଣ୍ଠିଲିକରଣ ବାକସରେ ସଜାଇ ରଖାଯାଏ  ଓ ଢାଙ୍କୁଣୀ ବନ୍ଦ କରି ଦେଶ ବିଦେଶକୁ ବ୍ୟବସାୟ ସୂତ୍ରରେ ପଠାଯାଏ   ।  ଏପରି କରିବା ଦ୍ଵାରା  ପ୍ରତ୍ୟେକ ଫଳ ପୁଡିଆ ଭିତରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବାୟୁମଣ୍ଡଲ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ   ।  ଅମଳ ପରେ ଗଣ୍ଠିଲିକରଣ ହେଉଛି ଏକ ଗତିଶୀଳ ପ୍ରଣାଳୀ ଯହିଁରେ ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯଥା – ଶ୍ଵାସ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ପରଗମନ ବା ପରଭେଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏକ ସମୟରେ ଘଟିଥାଏ  ।ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଫଳଗୁଡିକ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳଜାଣ , ଇଥିଲିନ , ଜଳୀୟ ଅଂଶ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉଦବାଇ ପଦାର୍ଥ ଛାଡିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଏପ୍ରକାରର ବାଷ୍ପଗୁଡିକ ସୀମାବଦ୍ଧ ଓ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଢଙ୍କାଯାଇଥିବା ପତଳା ପରଦା ଦେଇ  ପଦାକୁ ବାହାରି ଆସେ   ।  ପଲିଥିନ ମୁନି ଶ୍ଵାସ ପ୍ରକ୍ରିୟା ତଥା ଉତସ୍ଵେଦନ ର ଗତି ନ୍ୟୁନ କରି ଫଳଗୁଡିକର ସ୍ଵ- ଜୀବନ ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇଥାଏ ଓ କେତେକ ପ୍ରକାର ଫଳଗୁଡିକର ସ୍ଵ- ଜୀବନ ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇଥାଏ ଓ କେତେକ ପ୍ରକାର ଫଳରେ ଗୁଣାତ୍ମକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇଥାଏ   ।

ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ

କୀଟ ଓ ରୋଗ ନିରାକରଣ ତଥା ନାସ କରିବା ଲାଗି ନାନା ପ୍ରକାର ରସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ   ।  ସେହିପରି ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ସ୍ଵ- ଜୀବନ ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇବା ଲାଗି କେତେକ ପ୍ରକାରର ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ   । ଫଳ ଗଛରେ ପକ୍ଵାବସ୍ଥା ପହଞ୍ଚିବା ସମୟରେ ଏହା ସିଞ୍ଚନ କରାଯାଏ ଏବଂ ଭଣ୍ଡାରରେ ରଖିବା ସମୟରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯିବା    ଦ୍ଵାରା ଫଳଗୁଡିକର ସ୍ଵ- ଜୀବନ  ବଢିଥାଏ   ।  ମେଳିକ ହାଇଡ୍ରୋଜାଇଡ ୧୦୦୦ ରୁ ୨୦୦୦ ପି. ପି. ଏମ ଶକ୍ତି ବିଶିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ବୁଡାଇ ରଖିବା ଦ୍ଵାରା ସେଗୁଡିକର ପରିପକ୍ଵବସ୍ତା ଶିଥିଳ ହୋଇଥାଏ , କିନ୍ତୁ ସପେଟା ଫଳଗୁଡିକ ଶୀଘ୍ର ପରିପକ୍ଵ କରିବା ଲାଗି ସୁବିଧା ହୋଇଥାଏ   ।  କିନ୍ତୁ ସେପଟାରେ ଆଇ.ପି. ସି ପତ୍ରରେ ସିଞ୍ଚନ କରିବା ଦ୍ଵାରା ଫଳ ଅମଳ ପରେ ଭଣ୍ଡାର ଗୃହରେ ରଖିବା ଦ୍ଵାରା ସେଗୁଡିକର ଶ୍ଵାସପ୍ରକ୍ରିୟା ପରିପକ୍ଵ ଗତି ଓ ଫଳ ନଷ୍ଟ ହେବା କମ ହୋଇଥାଏ   ।  ଲେମ୍ବୁଜାତୀୟ ଫଳଗୁଡିକୁ ୨-୪ D , ଓ ୨-୪-୫ – T ବ୍ୟବହାର କରି ସେଗୁଡିକର ସ୍ଵ- ଜୀବନ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇଥାଏ   । କୁର୍ଗମେଣ୍ଡେରିନ କମଳା (ସାନ୍ତରା) ରେ ୨-୪-୫ T ବ୍ୟବହାର କରି ଭଣ୍ଡାର ଘରେ ସଂରକ୍ଷଣ କରି ରଖିଲେ ତାହା ଅଧିକ ସମୟ ସଂରକ୍ଷିତ ହେବ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଭିଟାମିନ – ସି କ୍ଷୟ ନ ହେବା ପ୍ରକ୍ରିୟା ବେଗ, କମ ହେବ,  ଫଳ ଓଜନର ହାର ଅଳ୍ପ କମିବା ସହ ଫଳଗୁଡିକ ବହୁଦିନ ଧରି ବିକ୍ରୟଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥାଏ   ।  କଦଳୀରେ ଯିବାରଲିକ ଅମ୍ଳ ବ୍ୟବହାର କରି ତାର ପକ୍ଵାବସ୍ଥା କିଛି ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଘୁଞ୍ଚାଇ ଦିଆଯାଏ     ।  ପଟାସିୟମ ପରମାଙ୍ଗାନେଟକୁ ଇଥିଲୀନ ଅବିଶୋଷକ ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ,  ଏହା ଭାରମାକୁଲାଇଟ ର ସଂଯୋଗରେ ଇଥିଲିନ ଗ୍ୟାସକୁ ଠିକ ଭାବେ ଅବିଶୋଷଣ କରିପାରେ   ।  ପୁରାଫାଇଲ ନାମକ ରାସାୟନିକ ଅବିଶୋଷକ ପଦାର୍ଥ ଆଜିକାଲୀ ବଜାରରେ ମିଳେ   । ଏହା କ୍ଷାରଯୁକ୍ତ ପୋଟାସିୟମ ପରମାଙ୍ଗାନେଟ ସହ ସିଲିକେଟ ମିଶି କରି କଦଳୀ ଫଳ ତଟକା ରଖିବା ଲାଗି ବ୍ୟବହାର ହୁଏ   ।  ଫଳଗୁଡିକରୁ ନିର୍ଗତ ହେଉଥିବା ଇଥିଲିନ ଗ୍ୟାସକୁ ଏହି ପ୍ରକାରର ଆବଶୋଷକ ପଦାର୍ଥ ଉତ୍ତମ ରୂପେ ଅବଶୋଷଣ କରିନେବା ଦ୍ଵାରା ଫଳ ପରିପକ୍ଵାବସ୍ଥା ପହଞ୍ଚିବାରେ ବିଳମ୍ବ ଘଟେ   ।  କଦଳୀ ଫଳଗୁଡିକ ପ୍ୟୁରିଫାଇଲ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ମୁଣିର ମୁହଁ ବନ୍ଦ କରି ଫଳକୁ ଅନେକ ଦିନଯାଏ ସଂରକ୍ଷିତ କରାଯାଏ   ।

କିରଣନ ପ୍ରୟୋଗ

କିରଣର ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ଵାରା ଫଳ ଓ ପନିପରିବାରେ ହେଉଥିବା ପ୍ରକ୍ରିୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଏ   ।  ଏହାଦ୍ଵାରା ସେଗୁଡିକର ସ୍ଵ- ଜୀବନରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥାଏ   ।  ଗାମା କିରଣନ ଜୀବାଣୁଗୁଡିକୁ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ   ,  ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ଭିତରେ ଘଟୁଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟାଗୁଡିକର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ   ।  ଆୟନୀକରଣ କିରଣର ଦ୍ଵାରା ଆମ୍ବ ଫଳର ପରିପକ୍ଵାବସ୍ଥା କିଛି ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଘୁଞ୍ଚାଇ ଦିଆଯିବ   ।  କଦଳୀ ଫଳରେ ୨୫-୩୫ ରେଡସ ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଦ୍ଵାରା ଫଳଗୁଡିକର ପରିପକ୍ଵ ହେବାରେ ଡେରି ହୋଇଥାଏ   ।

କିରଣର ପ୍ରଣାଳୀ ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ଵାରା ଫଳ ଓ ପନିପରିବାରେ ନିମ୍ନ ପ୍ରକାରର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ   ।

  1. ଫଳ ଗୁଡିକ ଅତି କୋମଳ ହୋଇଟ୍ଯାଏ କିନ୍ତୁ ଲେଟ୍ୟୁସ (ଶାକ ଜାତୀୟ ପାରିବା  ) ଗୁଡିକ ଅଧିକ ଦୃଢ ହେବା ଦେଖାଯାଏ   ।
  2. କିରଣନ ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ଵାରା ସାଧାରଣତଃ ଅଧିକାଂଶ ପୂର୍ଣ୍ଣବକାଶୀ ଫଳଗୁଡିକର ଶ୍ଵାସପ୍ରକ୍ରିୟାର ବେଗ ବଢାଇଥିବା ଜଣାଯାଏ   ।  ଫଳ ଓ ପନିପରିବାରେ ନିମ୍ନଶକ୍ତି ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ରୁଷ୍ଟିରୁ ଏନଯାଇମ ସକ୍ରିୟତା କିରଣନ ଦ୍ଵାରା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷଣ ହେଉ ନଥିବା ଦେଖାଯାଏ   ।
  3. ଇଥିଲିନ ଉତ୍ପାଦନରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟୁଥିବା ଜଣାଯାଏ    ।  ବିଲାତି ବାଇଗଣ ଓ ନାସପାତି ଫଳ ଇଥିଲିନ ଉତ୍ପାଦନରେ ପରିପକ୍ଵ ପ୍ରକ୍ରିୟା କ୍ଷୀପ୍ରତାର ହୋଇନଥାଏ   ; କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅନେକ ଫଳରେ ଏହାର ଓଲଟା ପ୍ରଭାବ ପଡିବା ଜଣାଯାଏ   ।
  4. କିରଣନ ପ୍ରୟୋଗରେ ଫଳ ଓ ଫଳରସରୁ ରଙ୍ଗ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ   ।
  5. ପ୍ରକ୍ରିୟାଜନିତ ଭଗ୍ନ କିରଣନ ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ଵାରା ଫଳ ଓ ପରିବାର କୋଷ ନଷ୍ଟ ହେବାର ଭୟ ଥାଏ   ।
  6. କିରଣନ ପ୍ରୟୋଗରେ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଫଳ ପରିପକ୍ଵ ଶୀଘ୍ର ଘଟିଥାଏ   ।  (ପିଚ, ନେକଟେରିନ ଇତ୍ୟାଦି  ) ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଳମ୍ବ ଘଟାଇଥାଏ   ।
  7. କିରଣନ ପ୍ରୟୋଗରେ ଫଳ ଓ ଫଳରସରେ ଥିବା ଜୀବାଶ୍ମ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାନ୍ତି   ।  ତେଣୁ ସେଗୁଡିକ ଉତ୍ତମ ରୂପେ ସଂରକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ   ।
  8. ମଣିଷର ଶାରୀରିକ ନିରାପତ୍ତା ଲାଗି କିରଣନ ରଶ୍ମୀ କେତେଦୂର ନିରାପଦ ତାହା ଜାଣିବା ଦରକାର   ।  ଫଳ, ପନିପରିବା ଓ ସେଗୁଡିକର ତିଆରି ପଦାର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କିରଣନ ରଶ୍ମୀ ନିରାପଦ ସ୍ତରରେ ଅଛି କି ନାହିଁ ଲୋକେ ଜାଣି ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉଚିତ   ।

ବାଷ୍ପୀଭବନ ଶୀତଳିକରଣ ଓ ଶୀତଳ ଭବନ

ଗ୍ରୀଷ୍ମକାଳରେ ଗୃହର ଦରଜା ଓ ଝରକାଗୁଡିକରେ ଖସଖସ ପରଦା ଓହଳାଇ ଓ ସେଗୁଡିକୁ ପାଣି ସିଞ୍ଚି ଭିଯାଇ ରଖାଯାଏ   ।  ଏପରି କରିବା ଦ୍ଵାରା ଗୃହ ଭିତରେ ଥଣ୍ଡା ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ   ।  ଏହି ପଦ୍ଧତି ଖରା ମାସର ଫଳ ଓ ପନିପରିବାକୁ ତଟକା ରଖିବାରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ   ।  ତେଣୁ ବାଷ୍ପୀଭବନ ବା ଶୀତଳ ପ୍ରକୋଷ୍ଠର ଉପଯୋଗ କରାଯାଏ   । ବାହାରର ଗରମ ଶୁଷ୍କ ବାୟୁ ଆର୍ଦ୍ର ପଟି ମଧ୍ୟ ଦେଇ ପ୍ରବାହିତ ହେଲେ ବାୟୁରେ ଥିବା ଉତ୍ତାପ ଜଳକଣାରେ ପ୍ରବେଶ ହୋଇ ଶୀତଳ ହୋଇଯାଏ   ।  ତେଣୁ ଏପରି ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ସ୍ଥାପନ କରି ଫଳ ଓ ପନିପରିବା କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ସାଇତି ରଖାଯାଇଥାଏ   ।  ଗୃହ ଭିତରେ ଗାଁ ତଥା ସହରଗୁଡିକରେ ଏପରି ଶସ୍ତା ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ତିଆରି ସେଗୁଡିକର ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ସଂରକ୍ଷଣର ସଦବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ   ।

ଶୀତଳ ଭବନ ବା ପ୍ରକୋଷ୍ଠ କମ ଖର୍ଚ୍ଚରେ କରାଯାଇପାରେ ଯାହାକ Low cost technology ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ   ।  ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ଘରର ଆକାର ରଖାଯାଇପାରେ   ।

ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ପ୍ରକୋଷ୍ଠତି (ଗୃହଭିତ୍ତିକ ସାଇତିବା ) କରିବାକୁ ହେଲେ ୧.୬୫ ମିଟର ଲମ୍ବ ଓ ୧.୬୫ ମିଟର ଓଷାର ପାରମିତ ଜାଗାରେ ୭.୫ ସେମି ବା ଗୋଟିଏ ଇଟା ଉଚ୍ଚର ଚଟାଣ ଇଟା ଓ ସିମେଣ୍ଟ ମସଲା ଦେଇ ଗଢାଯାଏ  । ଚଟାଣ କରରେ ଚାରିପଟୁ ଭିତର କାନ୍ଥ ଓ ବାହାର କାନ୍ଥ ପ୍ରତ୍ୟେକ ୧୨୫ ମି ମି ଓସାରର ଇଟା କାନ୍ଥ ଗଢି ଦୁଇକାନ୍ଥ ମଝିରେ ୭୫ ମି ମି  ଫାଙ୍କ ଛାଡି ଦିଆଯାଏ   ।  ଏହି କାନ୍ଥର ଉଚ୍ଚ ୬୭୫ ମି ମି ରଖାଯାଏ   । ଦୁଇ କାନ୍ଥର ମଝିଫାଙ୍କରେ ବାଲି ଚାରିପଟୁ ଭରତି କରାଯାଏ ଓ ବାଲିକୁ ସର୍ବଦା ପାଣି ଦେଇ ଓଦା ରଖାଯାଏ   । ଏହି ବାଷ୍ପୀଭବନ ବାୟୁ ଶୀତଳ ହୋଇ ରହିବା ଦ୍ଵାରା ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ଶୁଖିନଯାଇ ତଟକା ଅବସ୍ଥାରେ ରହିଥାଏ ଓ ନିଜର ଦରକାର ମୁତାବକ ଫଳ ଓ ପନିପରିବା ସେଥିରୁ ବାହାର କରି ବ୍ୟବହାର କରିବା ଲାଭଦାଯକ ଓ ସୁବିଧାଜଣକ ହୋଇଥାଏ   ।  ଶୀତଳିକରଣ ପ୍ରକୋଷ୍ଠର ଉତ୍ତାପ ବାହାର ଉତ୍ତାପଠାରୁ ୭ ରୁ ୮ ସେ. ଗ୍ରେ । କମ ରହୁଥିବା ଦେଖାଯାଏ ଓ ପ୍ରକୋଷ୍ଠରେ ଶତକଡା ୯୦ ଭାଗ ସାପେକ୍ଷ ଆର୍ଦ୍ରତା ରହିଥାଏ   ।  ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଋତୁରେ ଆମ୍ବ ଅଧିକା ଆଠଦିନ , କମଳା ୨୭ ଦିନ ଓ ବସନ୍ତ ଋତୁରେ ବରକୋଳି ଅଧିକା ୧୨ ଦିନ ଯାଏ ସାଇତି ରଖାଯାଇପାରେ   ।

ଆଧାର – ଓଡିଶା ରାଜ୍ୟ ଓ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକ ପ୍ରଣୟନ ଓ ପ୍ରକାଶନ ସଂସ୍ଥା

Last Modified : 2/19/2020



© C–DAC.All content appearing on the vikaspedia portal is through collaborative effort of vikaspedia and its partners.We encourage you to use and share the content in a respectful and fair manner. Please leave all source links intact and adhere to applicable copyright and intellectual property guidelines and laws.
English to Hindi Transliterate