ମୃତ୍ତିକାର ଧର୍ମ
ମୃତ୍ତିକାର ଧର୍ମ
ଭୌତିକ ଧର୍ମ
ଦେଖିବା, ସ୍ପର୍ଶ ବା ଅନୁଭବ କରିବା ମାପିବା, ଓଜନ କରିବା, ପ୍ରଭୃତି ଭୌତିକ ପରୀକ୍ଷା ଦ୍ଵାରା ମୃତ୍ତିକାର ଭୌତିକ ଧର୍ମ ବା ଗୁଣ ନିରୂପଣ କରାଯାଏ ।
ମୃତ୍ତିକାର ରଙ୍ଗ
ମୃତ୍ତିକାର ରଙ୍ଗକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ଉପାଦାନ ବା ପଦାର୍ଥ ଗୁଡିକ ହେଲା : କ୍ଵାର୍ଟଜ, ଫେଲଡସ୍ପାର ବକସାଇଟ – ଏଗୁଡିକ ଧଳା ବା ଫିକା ରଙ୍ଗ ପ୍ରଦାନ କରେ । ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥ ଏବଂ ହ୍ୟୁମସ୍ – ଏହା କଳା ବା ଧୂସର ରଙ୍ଗ ପ୍ରଦାନ କରେ ।
ଲୌହ ଏବଂ ମାଙ୍ଗାନିଜ ଅକସାଇଡ – ଏହା ଲାଲ୍ ବାଦାମୀ କିମ୍ବା ହଳଦିଆ ରଙ୍ଗ ପ୍ରଦାନ କରେ।
ବିଭିନ୍ନ ମୃତ୍ତିକାରେ ଉପରୋକ୍ତ ରଙ୍ଗ ପ୍ରଦାନକାରୀ ପଦାର୍ଥଗୁଡିକର ପରିମାଣ ଓ ଅନୁପାତ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥିବାରୁ କେତେକ ମୃତ୍ତିକା ଧୂସର , କେତେକ କଳା , ଲାଲ , ବାଦାମୀ ଗେରୁଆ ବା ହଳଦିଆ ରଙ୍ଗ ଦେଖାଯାନ୍ତି । ଯେଉଁ ମୃତ୍ତିକାରେ ଅଧିକ ହ୍ୟୁମସ୍ ବା କାଲସିଅମ ହ୍ୟୁମେଟ୍ ଥାଏ ତାହା କଳା ଦେଖାଯାଏ । ଲୌହ ବା ଆଲୁମିନିୟମ ଅକସାଇଡ ଅଧିକ ଅନୁପାତରେ ଥିବା ମୃତ୍ତିକାର ରଙ୍ଗ ଶୁଷ୍କ ଅବସ୍ଥାରେ ଲାଲ ଏବଂ ଆର୍ଦ୍ର ଅବସ୍ଥାରେ ବାଦାମି ଓ ହଳଦିଆ ଦେଖାଯାଏ । ମୃତ୍ତିକା ଅବୟବରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରର ରଙ୍ଗ ମଧ୍ୟ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ସୂକ୍ଷ୍ମ ହ୍ୟୁମସ୍ ଲୌହ ବା ଆଲୁମିନିୟମ ଅକସାଇଡ ଗାଢ ରଙ୍ଗ ପ୍ରଦାନକାରୀ ପଦାର୍ଥ ପତଳା ଆବରଣ ଭାବରେ ବାଲୁକା କର୍ଦ୍ଦମ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଖଣିଜ କଣିକା ଉପରେ ଲାଗି ରହିଥାଏ । ତେଣୁ ବାଲୁକା ଓ କର୍ଦ୍ଦମର ରଙ୍ଗ ସେହି ଆବରଣର ରଙ୍ଗ ଅନୁସାରେ କଳା ବା ଲାଲ ଦେଖାଯାଏ ।
ମୃତ୍ତିକା ବୟନ
ମୃତ୍ତିକାରେ ବାଲି , ପଟୁ ଓ କର୍ଦ୍ଦମର ଆପେକ୍ଷିକ ଅନୁପାତକୁ ତାହାର ବୟନ କୁହାଯାଏ । ସେହି ଅନୁପାତ ଭିତ୍ତିରେ ପ୍ରତ୍ୟକ ମୃତ୍ତିକାର ବୟନ ଶ୍ରେଣୀ ନିରୂପିତ ହୁଏ ।
ମୃତ୍ତିକାଗୁଡିକୁ ୩ଟି ମୁଖ୍ୟ ବୟନ ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ଯଥା : -
- ବାଲିଆ ମାଟି
- କର୍ଦ୍ଦମାକ୍ତ ମୃତ୍ତିକା ବା ମଟାଳିଆ ମାଟି
- ଦୋରସା ମୃତ୍ତିକା
ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ମୃତ୍ତିକାରେ 70% ବା ତହିଁରୁ ଅଧିକ ବାଲିଥାଏ । ଏହି ମୃତ୍ତିକାଗୁଡିକୁ ହାଲୁକା ମୃତ୍ତିକା କୁହାଯାଏ , କାରଣ କର୍ଷଣ କରିବାକୁ ଅଳ୍ପ ବିନିଯୋଗ କରିବାକୁ ପଡେ । ଏହି ମୃତ୍ତିକା ଗୁଡିକ ହୁଗୁଳା ଏବଂ ସହଜରେ ଗୁଣ୍ଡ ହୋଇଯାଏ । ବାଲି ପରିମାଣ ବେଶି ଥିବାରୁ ଏଗୁଡିକ ଖଦଡିଆ ବା ରୁଗୁଡିଆ ଜଣାଯାନ୍ତି । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ମୋଟାବୟନି ମୃତ୍ତିକା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।
ଏହି ପ୍ରକାର ମୃତ୍ତିକାରେ ଅତିକମ୍ ରେ 35% କର୍ଦ୍ଦମ ଥାଏ । ଅଧିକାଂଶ ସ୍ଥଳେ 40% ବା ତହିଁରୁ ଅଧିକ କର୍ଦ୍ଦମ ଥିବାର ଦେଖାଯାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଭାରି ମୃତ୍ତିକା ଏବଂ ସୂକ୍ଷ୍ମବୟନ ଶ୍ରେଣୀ ମୃତ୍ତିକା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି ମୃତ୍ତିକାଗୁଡିକୁ କର୍ଷଣ କରିବା ପାଇଁ ଅଧିକ ଆବଶ୍ୟକ ପଡେ ଏବଂ କର୍ଷଣ ସମୟରେ ମାଟି ଢେଲା ଉଠେ ଯାହା ସହଜେ ଗୁଣ୍ଡହୁଏ ନାହିଁ ।
ମୃତ୍ତିକାରେ ବାଲି ପଟୁ ଓ କର୍ଦ୍ଦମର ଅନୁପାତ ଏପରି ରହିଯାଏ ଯାହାଫଳରେ ମୃତ୍ତିକାର ହାଲୁକା ଓ ଭାରି ଗୁଣାବଳୀ ସେମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସମଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୁଏ । ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ମୃତ୍ତିକାଗୁଡିକ ମଧ୍ୟମ ବୟନ ଶ୍ରେଣୀ ମୃତ୍ତିକା କୁହାଯାଏ । କାରଣ ଏଗୁଡିକ ବାଲିଆ ମାଟି ପରି ଏତେ ହାଲୁକା ବା ମଟାଳ ମାଟିପରି ଏତେ ଭାରି ନୁହଁନ୍ତି । ମୃତ୍ତିକାରେ ପ୍ରାୟ 45% ବାଲୁକା 35% ରୁ 40% ପଟୁ ଓ 51 ରୁ 20% କର୍ଦ୍ଦମ ରହିଥିଲେ ତାହା ଦୋରସା ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ହୁଏ ।
ପ୍ରତ୍ୟକ ମୁଖ୍ୟ ବୟନ ଶ୍ରେଣୀର କେତୋଟି ଉପବୟନ ଶ୍ରେଣୀ ଅଛି । ମୁଖ୍ୟ ବୟନ ଶ୍ରେଣୀ ଯେଉଁ ପ୍ରକାର କଣିକା ଗୋଷ୍ଠୀ ଦ୍ଵାରା ଅଧିକ ପ୍ରଭାବିତ ତାହା ମୁଖ୍ୟ ତାହା ମୁଖ୍ୟ ବୟନ ଶ୍ରେଣୀ ପୂର୍ବରୁ ସୂଚୀତ କରାଯାଇ ଉପବୟନ ଶ୍ରେଣୀକୁ ନାମିତ କରାଯାଏ ଯଥା : -
|
ମୁଖ୍ୟ ବୟନ ଶ୍ରେଣୀ |
ବୟନ ଶ୍ରେଣୀ |
|
(କ) ବାଲିଆ ମୃତ୍ତିକା |
୧. ବାଲିଆ ୨. ଦୋରସା ବାଲିଆ |
|
(ଖ) ଦୋରସା ମୃତ୍ତିକା |
୩. ଦୋରସା ୪. ବାଲିଆ ଦୋରସା ୫. ପଟୁଦୋରସା ୬. ମଟାଳ ଦୋରସା ୭. ବାଲିଆ ମଟାଳ ଦୋରସା ୮. ପଟୁ ମଟାଳ ଦୋରସା ୯. ପଟୁ |
|
(ଗ) ମଟାଳିଆ ମାଟି |
୧୦. ବାଲିଆ ମଟାଳ ୧୧. ପଟୁ ମଟାଳ ୧୨. ମଟାଳ |
ମୃତ୍ତିକାରେ ବାଲୁକା , ପଟୁ ଓ କର୍ଦ୍ଦମର ଶତକଡା ଭାଗ ନିରୂପଣ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଣାଳୀ ରହିଛି । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ମୃତ୍ତିକା ହାଇଡ୍ରୋମିଟର ପ୍ରଣାଳୀ ସରଳ ଓ କମ୍ ସମୟ ସାପେକ୍ଷ । ମୃତିକାରେ ବାଲୁକା , ପଟୁ ଓ କର୍ଦ୍ଦମର ଶତକଡା ଭାଗ ନିରୂପଣ କଲାପରେ , ବୟନ ଶ୍ରେଣୀ ନିରୂପଣ ତ୍ରିଭୁଜ ସାହାଯ୍ୟରେ ସଠିକ୍ ବୟନ ଶ୍ରେଣୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ । ଚିତ୍ର ନଂ ୧.୪ ରେ ବୟନ ଶ୍ରେଣୀ ନିରୂପଣ ତ୍ରିଭୁଜ ଦର୍ଶାଯାଇଛି ।
ଉଦାହରଣ –
- ଧରାଯାଉ ଗୋଟିଏ ମୃତ୍ତିକାରେ ବାଲୁକା ୪୦%, ପଟୁ ୨୫% ଓ କର୍ଦ୍ଦମ ୩୫% ଅଛି ।
- ବାଲୁକା ୪୦% ନେଇ ଲମ୍ବରେଖା ଟାଣ
- କର୍ଦ୍ଦମର ୩୫% ନେଇ ସମାନ୍ତରାଳ ରେଖା ଟାଣ
- ଉଭୟ ରେଖା ମଟାଳ ଦୋରସା କୋଠରୀରେ ମିଳିତ ହେବେ ।
ମୃତ୍ତିକାର ବୟନ ଶ୍ରେଣୀ ମଟାଳ ଦୋରସା , ବାଲିଆ ମଟାଳ ଦୋରସା , ପଟୁମଟାଳ ଦୋରସା ଏବଂ ପଟୁମାଟି ମଧ୍ୟମ ବୟନ ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ , ବ୍ୟବହାରିକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭାରି ମୃତ୍ତିକା ଭାବେ ଗଣ୍ୟ ହୁଅନ୍ତି । କାରଣ ଏହି ମୃତ୍ତିକାଗୁଡିକ କର୍ଷଣ ପାଇଁ ଅଧିକ ବଳ ଆବଶ୍ୟକ କରନ୍ତି । ଅଧିକ ଜଳ ଧରି ରଖନ୍ତି । ମାଟି ପାଗିବାକୁ ବେଶି ଦିନ ଲାଗେ । ଶିଖିଗଲେ ବଡ ବଡ ଫାଟ ଦେଖାଯାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଚାଷୀମାନେ ମୃତ୍ତିକାର କର୍ଷଣ ଉପଯୋଗୀ ଗୁଣାବଳୀ ଓ ଜଳଧାରଣ ଶକ୍ତିକୁ ଦେଖି ଆନୁମାନିକ ବୟନ ଶ୍ରେଣୀ ଜାଣିପାରନ୍ତି ।
ବାଲୁକା, ପଟୁ ଓ କର୍ଦ୍ଦମର ଶତକଡା ଭାଗ ନିରୂପଣ କରାଯାଇ ନପାରିଲେ ଉଭୟ ଶୁଷ୍କ ଓ ଆର୍ଦ୍ର ଅବସ୍ଥାରେ ମାଟିକୁ ଆଙ୍ଗୁଳି ସାହାଯ୍ୟରେ ଦଳାଚକଟା କରି ସ୍ପର୍ଶ ଓ ଅନୁଭବ ଦ୍ଵାରା ବାଲି , ପଟୁ ଓ କର୍ଦ୍ଦମର ମୋଟାମୋଟି ଜାଣିହୁଏ । ଅଧିକ ବାଲିଥିବା ମାଟି ଉଭୟ ଶୁଷ୍କ ଓ ଆର୍ଦ୍ର ଅବସ୍ଥାରେ ରୁଗୁଡିଆ ଲାଗେ । ଚକଟା ମାଟିକୁ ଗୁଳା କରିବା ସମ୍ଭବ ହୁଏ ନାହିଁ ବା ଗୁଳାକୁ ସାମାନ୍ୟ ଚାପଦେଲେ ଭାଙ୍ଗି ଗୁଣ୍ଡ ହୋଇଯାଏ । ଅଧିକ କର୍ଦ୍ଦମଥିବା ମାଟିର ଦାନା ଶୁଷ୍କ ଅବସ୍ଥାରେ ରୁଗୁଡିଆ ଲାଗେ ସତ କିନ୍ତୁ ପାଣିରେ ଭିଯାଇ ଦଳିଲେ ଚିକ୍କଣ ଓ ନରମା ଲାଗେ । ଚକଟା ମାଟିକୁ ଗୁଳା , ଫିତା ବା ବଳା କରିହୁଏ । ଚକଟିଲା ବେଳେ ମାଟି ଅଠାଳିଆ ଲାଗେ ଓ ଟିପକୁ ଜାବୁଡି ଧରେ । ଏଗୁଡିକ କର୍ଦ୍ଦମର ସଂଯୋଜନ ଏବଂ ନମନୀୟତା ଗୁଣର ପରିପ୍ରକାଶ । ଅଧିକ ପଟୁଥିବା ମାଟି ଶୁଷ୍କ କିମ୍ବା ଆର୍ଦ୍ର କୌଣସି ଅବସ୍ଥାରେ ରୁଗୁଡିଆ ଲାଗେ ନାହିଁ । ଶୁଷ୍କ ମାଟି ମଧ୍ୟ ଟିପକୁ କଅଁଳ ଓ ମସ୍ରୁଣ ଲାଗେ । ଆର୍ଦ୍ର ଅବସ୍ଥାରେ ଚକଟିଲେ କମ୍ ଅଠାଳିଆ ଲାଗେ । ଗୁଳା ବା ବଳା ଗଢି ଚାପ ଦେଲେ ଫାଟିଯାଏ । ଏହିଭଳି ଭାବେ ମାଟିର ବିଭିନ୍ନ ପରୀକ୍ଷା କରି ଆନୁମାନିକ ଭାବରେ ମୋଟାମୋଟି ବୟନ ଶ୍ରେଣୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇପାରେ । ଅବଶ୍ୟ ଏଥିପାଇଁ କିଛିଟା ଅଭ୍ୟାସ ଓ ଅଭିଜ୍ଞତା ଆବଶ୍ୟକ ।
ବୟନ ମୃତ୍ତିକାର ଏକ ମୌଳିକ ଗୁଣ ସାଧାରଣ କର୍ଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା ଏହାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟେ ନାହିଁ । ସ୍ଥଳ ବିଶେଷରେ ବାଲି, ପଙ୍କ, ପଟୁ ବା ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ବୟନ ଥିବା ମୃତ୍ତିକା ଆଣି ମିଶାଇ ମୃତ୍ତିକାର ମୂଳ ବୟନର କିଛିଟା ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇପାରେ ।
ଫସଲ ଉତ୍ପାଦନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମୃତ୍ତିକାର ବୟନ ଜାଣିବା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ବୟନ ଶ୍ରେଣୀ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଉପଯୁକ୍ତ କମଣ ପଦ୍ଧତି, ଫସଲ ନିର୍ବାଚନ, ଜଳସେଚନ, ଜଳନିଷ୍କାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ଆଳୁ, କନ୍ଦମୂଳ, ମୂଳା, ବିଟ୍, ଗାଜର ଇତ୍ୟାଦି ଫସଲ ପାଇଁ ହାଲୁକା ଶ୍ରେଣୀର ବାଲିଆ ଦୋରସା, ଦୋରସା ବା ପଟୁ ଦୋରସା ମାଟି ଆବଶ୍ୟକ । ମଟାଳିଆ ମାଟିରେ ଜଳ ନିଷ୍କାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲେ ଆଖୁ, କପା, ବିରି, ମୁଗ, ସୋରିଷ ପ୍ରଭୃତି ଫସଲ ଭଲ ହୁଏ । ବାଲିଆ ମାଟିରେ ଅଳ୍ପଦିନ ବ୍ୟବଧାନରେ ବାରମ୍ବାର ଜଳସେଚନ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ । ମଟାଳ ମାଟି ଚାଷ କଲେ ବଡ ବଡ ଢେଲା ଉଠେ ଏବଂ ମଇ ଦେଲେ ମଧ୍ୟ ଗୁଣ୍ଡ ହୁଏ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ କାଦୁଅ କରି ଧାନତଳି ରୋଇବାପାଇଁ ବେଶ ଉପଯୁକ୍ତ। ତେଣୁ ବୟନ ମୃତ୍ତିକାର ଗୋଟିଏ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୌତିକ ଗୁଣ ।
ମୃତ୍ତିକା ସଂରଚନା
ମୃତ୍ତିକାରେ ଥିବା ବାଲି , ପଟୁ , କର୍ଦ୍ଦମ ଏବଂ ଅପଘଟିତ ଜୈବ ପଦାର୍ଥ କଣିକାଗୁଡିକ ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ ଭାବରେ ନରହି ପୁଞ୍ଜୀଭୂତ ଭାବରେ ରହିଥାନ୍ତି । କଣିକା ଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରେ ସଂଯୋଜନ ଏବଂ ସଂଶ୍ଳେଷଣ ଯୋଗୁଁ ଅନେକ ଗୁଡିଏ କଣିକା ପରସ୍ପର ସଂଲଗ୍ନ ରହି ଚୂନ ଲୌହ ଅକସାଇଡ , ହ୍ୟୁମସ୍ ପ୍ରଭୃତି ସିମେଣ୍ଟ ଭଳି ପଦାର୍ଥ ଦ୍ଵାରା ଯୋଡି ହୋଇଯାନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ପୁଞ୍ଜୀଭୂତ କଣିକା ଗୁଡିକ ବିଭିନ୍ନ ଆକାର ଓ ପ୍ରକାରର ମୃତ୍ତିକା ଦାନା ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି । ପେଡ୍ ଦାନାଗୁଡିକ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ପ୍ରକାରେ ଖଞ୍ଜି ହୋଇ ରହିବା ଦ୍ଵାରା ବଡ ବଡ ଦାନା ସୃଷ୍ଟିହୁଏ । ଏହାକୁ ମୃତ୍ତିକା ଦାନା ସଂରଚନା ବା ବିନ୍ୟାସ କୁହାଯାଏ ।
ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ମୃତ୍ତିକା ସଂରଚନା
ଆକୃତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମୃତ୍ତିକା ଦାନା ସଂରଚନା ମୁଖ୍ୟତଃ ୪ ପ୍ରକାର । ଯଥା :-
- ଫଳକ କୃତି
- ସ୍ଫଟିକା କୃତି
- ଘନାକୃତି
- ବର୍ତ୍ତୁଳାକୃତି
ଏହି ଆକୃତିର ଦାନାଗୁଡିକର ସ୍ଥୂଳତା ଲମ୍ବ ଓ ପ୍ରସ୍ଥ ତୁଳନାରେ ବହୁତ କମ୍ । ତେଣୁ ପତଳା ଫଳକ ବା ପତ୍ରାକୃତି ହୋଇଥାଏ ।
ମୃତ୍ତିକା ଦାନାଗୁଡିକର ଉଚ୍ଚତା ତାହାର ଲମ୍ବ ପ୍ରସ୍ଥ ତୁଳନାରେ ବହୁ ଅଧିକ ତେଣୁ ପାର୍ଶ୍ଵ ପୃଷ୍ଠତଳ ଭୂମିର କ୍ଷେତ୍ରଫଳଠାରୁ ଯଥେଷ୍ଟ ବେଶି । ପାର୍ଶ୍ଵ ପୃଷ୍ଠତଳ ଓ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ପୃଷ୍ଠତଳର କୋଣଗୁଡିକ ଧାରୁଆ ହୋଇଥିଲେ ଆକୃତି ସ୍ଫଟିକ ସଦୃଶ ଏବଂ ଧାରୁଆ ନ ହୋଇ ସାଉଁଳିଆ ହୋଇଥିଲେ ଖମ୍ବ ସଦୃଶ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ ।
ଏହି ଆକୃତିର ଦାନାଗୁଡିକର ଲମ୍ବ , ପ୍ରସ୍ଥ ଓ ଉଚ୍ଚତା ପ୍ରାୟ ସମାନ । ଯଦି ଦାନାଗୁଡିକର ପୃଷ୍ଠତଳର କୋଣଗୁଡିକ ଧାରୁଆ ରହିଥାଏ ଓ ଆକୃତି ଏବଂ କୋଣ’ଗୁଡିକ ସାଉଁଳିଆ ହୋଇଥିଲେ ତାକୁ ସବ୍ ଆଙ୍ଗୁଲାର ବ୍ଲର୍କି ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
ଏହି ପ୍ରକାରର ଦାନାଗୁଡିକ ଗୋଲାକୃତି ବା ବର୍ତ୍ତୁଳ । ଦାନାଗୁଡିକ ବଡ ବଡ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ତନ୍ମଧ୍ୟରେ ଅଳ୍ପ ଛିଦ୍ର ବା ଫାଙ୍କ ରହିଥିଲେ ସେଗୁଡିକୁ ଦାନାକାର ଆକୃତି ଏବଂ କ୍ଷୁଦ୍ରାକୃତି ଅଧିକ ଛିଦ୍ରଳ ଦାନା ହୋଇଥିଲେ କ୍ରମବା ଆକୃତି ଦାନା ସଂରଚନା ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
ଦାନାକାର ଏବଂ କ୍ରମବା ଆକୃତି ଦାନା ସଂରଚନା ମୁଖ୍ୟତଃ ଅଧିକ ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥ ଥିବା ପୃଷ୍ଠ ମୃତ୍ତିକାରେ ଦେଖାଯାଏ । ତୃଣଭୂମିଏବ୍ମ ଘନବନାନୀ ଦ୍ଵାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ ମୃତ୍ତିକାରେ ଏହା ବିଶେଷତଃ । ଘନାକୃତି , ଖମ୍ବାକୃତି ବା ଫଳକାକୃତି ଦାନା ସଂରଚନା ଉପମୃତ୍ତିକା ବା ନିମ୍ନସ୍ତରମାନଙ୍କରେ ଦେଖାଯାଏ ।
ଆକୃତି ବ୍ୟତୀତ ମୃତ୍ତିକା ଦାନାଗୁଡିକର ଆକାର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ବର୍ତ୍ତୁଳାକୃତି ଦାନାଗୁଡିକର ଆକାର ସାଧାରଣତଃ ୧ ମି.ମି. ରୁ ୧ ସେ.ମି ମଧ୍ୟରେ ଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଘନାକୃତି ଓ ସ୍ଫଟିକାକୃତି ଦାନାଗୁଡିକର ଦୈର୍ଘ୍ୟସ୍ଥଳ ବିଶେଷରେ ୧୦ ବା ୧୫ ସେ.ମି. ଥିବାର ଦେଖାଯାଏ । ଦାନା ସଂରଚନା ସ୍ଥାୟୀ ବା କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ହୋଇପାରେ । ସ୍ଥାୟୀ ଦାନା ସଂରଚନା ହୋଇଥିଲେ ତାହା କର୍ଷଣ ଦ୍ଵାରା ବା ପାଣି ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବା ଦ୍ଵାରା ଭାଙ୍ଗିଯାଏ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଅସ୍ଥାୟୀ ଦାନା ଭାଙ୍ଗିଯାଏ ବା ମିଳାଇଯାଏ ଏବଂ ଦାନା ମଧ୍ୟରେ ପୁଞ୍ଜୀକୃତ କଣିକାଗୁଡିକ ଅଲଗା ହୋଇଯାନ୍ତି । ଦାନାର ସ୍ଥାୟିତ୍ଵ କଣିକାଗୁଡିକୁ ଯୋଡିବାରେ ସହାୟକ ହେଉଥିବା ହ୍ୟୁମସ୍ ଚୂନ ବା ଲୌହ ଅକସାଇଡ ବାନ୍ଧି ରଖିବା ଶକ୍ତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।
କେତେକ ମୃତ୍ତିକାରେ ଆଦୌ ଦାନା ସଂରଚନା ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । ଅତିଶୟ ବାଲିଆ ମାଟିରେ ବାଲି କଣିକା ଗୁଡିକୁ ବାନ୍ଧି ରଖିବା ପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ ସିମେଣ୍ଟ ଜାତୀୟ ପଦାର୍ଥ ଅଭାବରୁ ଦାନା ସଂରଚନା ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ସେହିପରି ଅତିଶୟ ଚିକିଟା ମଟାଳ ମାଟିରେ କର୍ଦ୍ଦମ କଣିକାଗୁଡିକ ଠୁଳ ହୋଇ ରହି ବୃହଦାକୃତି ସଂରଚନା ବିହୀନ ମୃତ୍ତିକା ଭାବରେ ପରିଗଣିତ ।
ଆଧାର - ଶିକ୍ଷକ ଶିକ୍ଷା ନିର୍ଦ୍ଦେଶାଳୟ ଓ ରାଜ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଗବେଷଣା ଓ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ପରିଷଦ
Last Modified : 5/11/2021
