ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତିର କଲ୍ୟାଣ 

ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନରେ ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ଓ ଅନୁସୂଚୀତ ଜନଜାତି କଲ୍ୟାଣ

ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ଓ ଅନୁସୂଚୀତ ଜନଜାତି ଓ ଅନ୍ୟ ବଞ୍ଚିତ ବର୍ଗକର ଲୋକଙ୍କୁ ସାଧାରଣ ନାଗରିକ ଭାବେ ପ୍ରଦାନ କରିଥିବା ଅଧିକାର ବ୍ୟତୀତ ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ତାଙ୍କର ଅଧିକାରର ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ଅନୁମୋଦନ କରିଛି । ସେମାନଙ୍କର ଶୈକ୍ଷିକ ସ୍ଵାର୍ଥକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ପ୍ରଦାନ କରି ସାମାଜିକ ପ୍ରତିବନ୍ଧକକୁ ଦୂର କରିବା ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଏସସି ଓ ଏସଟି କମିଶନ ଭଳି ଷ୍ଟାଚୁଟାରୀ ସଂସ୍ଥା ଜରିଆରେ ଏହି ସାମାଜିକ ବର୍ଗକୁ ଅନୁଷ୍ଠାନିକ  ପ୍ରତିବଦ୍ଧତା ପ୍ରଦାନ କରାଯ଼ାଇଛି । ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଓ ସଶକ୍ତିକରଣ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ହେଉଛି । ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତିଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥ ରକ୍ଷା ପାଇଁ ନୋଡାଲ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ । ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ସବ ପ୍ଲାନ (ଏସସିଏସପି)କୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରେ ଓ  ଯ଼ାହା ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ବର୍ହର ବିକାଶ ପାଇଁ ସାଧାରଣ କ୍ଷେତ୍ରରୁ  ଆର୍ଥିକ ଓ ଭୌତିକ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ପ୍ରବାହକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରେ ।

ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଓ ସଶକ୍ତିକରଣ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ହେଉଛି ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତିଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥ ରକ୍ଷା ପାଇଁ ନୋଡାଲ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଯ଼ଦିଓ ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ବର୍ଗର ଲୋକ ମାନଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥ ରକ୍ଷାର ପ୍ରାଥମିକ ଦାୟିତ୍ଵ କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟରେ ତଥା ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ନିକଟରେ ଥାଏ ତେବେ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ବିଶେଷ ଟେଲର୍ଡ ଯ଼ୋଜନା ଜରିଆରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରି ତାଙ୍କର ପ୍ରୟାସକୁ କମ୍ପଲିମେଣ୍ଟ କରେ ।  ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଓ କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଦ୍ଵାରା ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତିର ସ୍ଵାର୍ଥ ରକ୍ଷା ପାଇଁ କରାଯ଼ାଉଥିବା ପ୍ରୟାସର ସମୀକ୍ଷା ମଧ୍ୟ କରେ ।

ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ  ସମ୍ପର୍କରେ

ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଓ ସଶକ୍ତିକରଣ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ହେଉଛି ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତିଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥ ରକ୍ଷା ପାଇଁ ନୋଡାଲ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଯ଼ଦିଓ ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ବର୍ଗର ଲୋକ ମାନଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥ ରକ୍ଷାର ପ୍ରାଥମିକ ଦାୟିତ୍ଵ ସମସ୍ତ କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟରେ ତଥା ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ନିକଟରେ ଥାଏ ତେବେ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ବିଶେଷ ଟେଲର୍ଡ ଯ଼ୋଜନା ଜରିଆରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରି ତାଙ୍କର ପ୍ରୟାସକୁ କମ୍ପଲିମେଣ୍ଟ କରେ ।  ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଓ କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଦ୍ଵାରା ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତିର ସ୍ଵାର୍ଥ ରକ୍ଷା ପାଇଁ କରାଯ଼ାଉଥିବା ପ୍ରୟାସର ସମୀକ୍ଷା ମଧ୍ୟ କରେ ।

ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ବିକାଶ ବ୍ୟୁରୋ ଜରିଆରେ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ସବ ପ୍ଲାନ (ଏସସିଏସପି)କୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରେ ଯ଼ାହା ହେଉଛି ଏକ  ସଂସ୍ଥା ଯ଼ାହା ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ବର୍ହର ବିକାଶ ପାଇଁ ସାଧାରଣ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ଲକ୍ଷିତ ଆର୍ଥିକ ଓ ଭୌତିକ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ପ୍ରବାହକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରେ ଏହି ରଣନୀତି ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟ ବା କେନ୍ଦ୍ର ଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ମାନେ ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ପାଇଁ ତାଙ୍କର ବାର୍ଷିକ ପ୍ଲାନରେ ସମ୍ବଳ ଇଅରମାର୍କ କରିବାର ଅଂଶ ଭାବେ ସ୍ପେଶାଲ କମ୍ପୋନେଣ୍ଟ ପ୍ଲାନକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ 27 ଟି ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ର ଶାସିତ ପ୍ରଦେଶରେ ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତିର ଲୋକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଅଧିକ ଓ ଏଗୁଡିକରେ ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ସବ ପ୍ଲାନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯ଼ାଉଛି ।

ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ମାନଙ୍କର ବିକାଶ ପାଇଁ ଆଉ ଏକ ପଲିସି ଇନିସିଏଟିଭ ହେଲା ସ୍ପେଶାଲ କମ୍ପୋନେଣ୍ଟ ପ୍ଲାନକୁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସହାୟତା । ଏଥିରେ କିଛି ମାନକ ଆଧାରରେ ଯ଼େପରିକି ରାଜ୍ୟ କିମ୍ବା କେନ୍ଦ୍ର ଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ (ୟୁଟି)ରେ ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ବର୍ଗର ଲୋକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା , ରାଜ୍ୟ ବା ୟୁଟିର ଅପେକ୍ଷାକୃତ ପଛୁଆପଣ, ରାଜ୍ୟ ଯ଼ୋଜନାରେ ରାଜ୍ୟରେ ଦାରିଦ୍ରରେଖାରୁ ଉପରକୁ ଉଠାଇବା ପାଇଁ ଚାଲିଥିବା କମ୍ପୋଜିଟ ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ଯ଼ୋଜନାରେ ସାମିଲ ଥିବା ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ପରିବାରର ପ୍ରତିଶତ, ରାଜ୍ୟ ବା କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ସଂଖ୍ୟା ତୁଳନାରେ ବାର୍ଷିକ ଯ଼ୋଜନାରୁ ଏସସିପିର ପ୍ରତିଶତ ଆଦି, ସବ ପ୍ଲାନ ଅତିରିକ୍ତ ଶତ ପ୍ରତିଶତ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରାଯ଼ାଇଥାଏ ।

ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଅଧୀନରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ବିତ୍ତ ଓ ବିକାଶ କର୍ପୋରେଟନ (ଏନଏସଏଫଡିସି) ଦାରିଦ୍ରର ସୀମା ରେଖାର ଦୁଇ ଗୁଣ ତଳେ ରହୁଥିବା (ଗ୍ରାମୀଣ ଅଞ୍ଚଳରେ ବାର୍ଷିକ 81 ହଜାର ତଥା ସହରରେ 103 ହଜାର ଟଙ୍କା ) ଲୋକ ମାନଙ୍କୁ ଆୟ କରିବା ପାଇଁ ଋଣ ସୁବିଧା ଉପଲବ୍ଧ କରାଇଥାଏ ।

ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଅଧୀନରେ ଥିବା ଅନ୍ୟ ଏକ କର୍ପୋରେସନ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସଫାଇ କର୍ମଚାରୀ ବିତ୍ତ ଓ ବିକାଶ କର୍ପୋରେସନ (ଏନଏସକେଏଫଡିସି) ସଫାଇ କର୍ମଚାରୀ ଓ ତାଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ମାନଙ୍କୁ ସାମାଜିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ଆଯ କରିବା ଗତିବିଧି ପାଇଁ ଋଣ ଯ଼ୋଗାଇ ଦେଇଥାଏ ।

ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତିଙ୍କ ନାଗରିକ ଅଧିକାରର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଦୁଇଟି ଆଇନକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରେ-

• ପ୍ରୋଟେକ୍ସନ ଅଫ ସିଭିଲ ରାଇଟ୍ସ ଆକ୍ଟ ୧୯୫୫ ।
• ସିଡ୍ଲୁଲ୍ଡ କାଷ୍ଟ, ସିଡ୍ଲଲ୍ଡ ଟ୍ରାଇବସ ( ପ୍ରିଭେନସନ ଅଫ ଆଟ୍ରସିଟି ଆକ୍ଟ 1989) ।
• ଦି ପ୍ରହିବିସନ ଅଫ ଏମ୍ପଲୟମେଣ୍ଟ ଆଜ ମାନୁଆଲ ସ୍କେଭେଞର ଏଣ୍ଡ ଦେଆର ରିହାବିଲିଟେସନ ଆକ୍ଟ ୨୦୧୩ ।

ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତିର ବିକାଶ ପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଷୟ ମଧ୍ୟ ବୁଝେ -

• ପଏଣ୍ଟ ଗୁଡିକର ତଦାରଖ 11 (ଏ) 20 ବିନ୍ଦୁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ମଧ୍ୟରୁ - ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ପାଇଁ ନ୍ୟାୟ।
• ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି ଓ ଜନଜାତି ମାନଙ୍କ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଆଫର୍ମେଟିଭ ଆକ୍ସନ ।

ଅଧିକ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ତଥ୍ୟ

• ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଓ ସଶକ୍ତିକରଣ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ

ଆଧାର -

• ସମ୍ପର୍କିତ ତଥ୍ୟ ଅନୁସୂଚୀତ ଜାତି କଲ୍ୟାଣ